De Hampoort

De naam “Hampoort” is afgeleid van “ham”, een algemene benaming voor een bij water gelegen stuk grond, een griend. Van de oude vestingpoorten van Grave is de Hampoort als enige overgebleven. De Hampoort van nu heeft voorgangers gekend. De oudst bekende vermelding spreekt in 1309 van een huis bij de Hampoort. Deze Hampoort stond niet op de plaats van de huidige. In 1626 is op bevel van de Staten-Generaal de Hampoort verlegd naar de buurt van de kruising Hamstraat-Gasthuisstraat. Deze nieuw gebouwde Hampoort kwam in het kader van nieuwe inzichten over vestingbouw midden in een courtine te liggen en kreeg ter beveiliging een ravelijn voor zijn neus. De poort uit 1626 werd niet gesloopt, maar heeft in elk geval tot 1751 dienst gedaan als woning. Tijdens het beleg en verovering van Grave door prins Willem III in 1674 werden stad en vestingwerken zwaar beschadigd. De bouw van de nieuwe vesting Grave na de Vrede van Nijmegen (1678) was een onderdeel van een algehele vernieuwing van het Nederlandse vestingstelsel. De nieuwe vesting Grave kreeg een geheel nieuw aanzien en werd gebouwd volgens de zgn. Franse methode. De bouw ervan duurde van 1680 tot 1689. In 1686 begon men aan de bouw van de huidige Hampoort, welke gereed kwam in 1688, zoals op de fraaie buitengevel is te zien. De Vestingwet uit 1874 past in de nieuwere visie van de 19e eeuw, waarin vestingen als versterkt militair centrum een gepasseerd station waren. Weer werden vestingen voor ontmanteling aangewezen, o.a. Grave. Daarom moesten de verdedigingswerken worden gesloopt. De totale sloopperiode in Grave heeft geduurd van 1876 tot 1914. Gelukkig ontsnapte de Hampoort aan de sloopwoede.

De bouwstijl:
De Hampoort wordt één der merkwaardigste poortgebouwen van Nederland genoemd. Dit komt door zijn klassieke Nederlandse barokstijl, in zgn. Palladiaanse pilasterorde en bandverdeling uitgevoerd. Het raadhuis in Den Bosch vertoont veel kenmerken van deze stijl. Eeuwenlang heeft men aangenomen, dat de bekende vestingbouwer Menno van Coehoorn de Hampoort gebouwd heeft. Gedegen historisch onderzoek heeft echter aangetoond dat hij in elk geval niet de bouwmeester van de Hampoort is. Wie hem dan wel gebouwd heeft is niet zeker. Het gebouw is opgetrokken uit kalk-/zandsteen en baksteen. Het bestaat uit een met ribloze kruisgewelven overdekte doorgang die aan de stadszijde uitmondt in een eveneens met ribloze kruisgewelven overdekte hal, waarin twee vrijstaande pijlers met aan beide zijden een overdekte ruimte. Dat in de doorgang twee knikken zijn aangebracht, is niet toevallig. Een poort is immers het zwakste deel van het verdedigingsstelsel. Door er nu knikken in aan te brengen werd het onmogelijk om met een kanon of met geweren dwars door de poort te schieten. De totale lengte van het gebouw bedraagt 40 meter. Als men vanaf de stadszijde, de twee grote (originele) houten dubbele deuren is gepasseerd komt men aan de gracht. Het timpaan aan de landzijde omvat naast het jaartal 1688 de wapens van de Republiek der Verenigde Nederlanden en dat van prins Willem de Derde van Oranje.

Het gebruik:
De poortruimten boden in de 17e en 18e eeuw onderdak aan twee bataljons voetvolk ter sterkte van circa 1300 (!) soldaten. Alhoewel men het in die tijd niet zo nauw nam met de legering van soldaten, lijkt dit aantal enigszins overtrokken. In tijden dat er geen troepen in Grave waren gelegerd deed het gebouw enkel dienst als toegangspoort en in voorkomend geval konden doortrekkende troepen daar overnachten. Rond 1814 werd de poort gebruikt als bakkerij en als militair hospitaal. Zelfs de portalen werden als hospitaal gebruikt. Het gebouwtje aan de rechtervleugel deed dienst als toilet voor soldaten en voor officieren. In de vloer van de rechtervleugel is de fundering nog te zien van de vroegere ronde bakovens. De linkerruimte is later meer dan een eeuw (tot 2006) in gebruik als (dienst)woning. Nu is daar het Graafs Museum gehuisvest. De rechtervleugel met het aangrenzende voormalige toiletgebouwtje is sinds 1993 in gebruik door het Graafse Cloveniersgilde als gildekamer en kruisboogschietbaan.

De gildekamer: Cloveniers Gilde Grave
Na de restauratie van de Hampoort in 1990 zocht de gemeente naar een zinvolle invulling van het gebouw. Het Cloveniersgilde was al enige tijd op zoek naar een ruimte voor een kruisboogbaan/gildekamer en de gemeente trok geld uit voor de renovatie van de rechtervleugel van de Hampoort. Tijdens de werkzaamheden kwam aan het licht, dat het grote poortgebouw zeer waarschijnlijk gebouwd is tegen het “bijgebouwtje”, dat nu dienst doet als keuken/toilet/garderobe. Het is (nog) niet bekend, welke functie dat gebouwtje had, vóórdat de Hampoort er tegenaan werd gebouwd. Bij het maken van een doorbraak naar het bijgebouwtje kwam de schoorsteenopening tevoorschijn van de grote schouw, waarvan de kalkstenen steunen nog zichtbaar zijn.